16- ادبیات / ادیب الممالک فراهانی

«محمد صادق ادیب الممالک فراهانی»، فرزند «حسین»، ملقب به «امیرالشعرا» و متخلص به «امیری» و «پروانه»، شاعر، ادیب و روزنامه نگار دوره مشروطیت، در 11 مرداد ماه سال 1239 ه. ش. در روستای «گازران*» (جعفریه فعلی) شهر «اراک» به دنیا آمد و در روز 2 اسفند سال 1295 ه. ش. در شهر «یزد» سکته کرد و در همین سال، پس از بازگشت به تهران درگذشت . آرامگاه او در «شهرری» است .

«ادیب الممالک»، در 15 سالگی، و پس از مرگ پدرش به «تهران» آمد و به پایمردی «حسنعلی خان امیرنظام گروسی» به دستگاه «طهماسب میرزا مؤید الدوله» راه یافت .

«ادیب الممالک» از سال 1307 تا 1311 همراه «امیرنظام» در مناطقی مانند : آذربایجان، کردستان، و کرمانشاه به سر بُرد . در سال 1312 در «تهران» و در دارالترجمه دولتی مشغول به کار شد . در سال 1314 باردیگر همراه «امیرنظام» به آذربایجان رفت و هنگامی که مدرسه «لقمانیه» تبریز در سال 1316 افتتاح شد، نیابت ریاست آنجا را عهده دار گشت و در همین سال روزنامه «ادب» را در تبریز منتشر ساخت .

در سال 1318 راهی خراسان شد و انتشار روزنامه «ادب» را تا سال 1320 در آنجا پی گرفت . در سال 1321 به «تهران» آمد و سردبیری روزنامه «ایران سلطانی» را تا سال 1323 عهده دار شد . در این سال به «بادکوبه» رفت و انتشار بخش فارسی روزنامه «ارشاد» را که به زبان ترکی منتشر می شد، برعهده گرفت .

در سال 1324 باردیگر به «تهران» بازگشت و این بار سردبیری روزنامه «مجلس» به او سپرده شد . او در سال 1325 روزنامه «عراق عجم» را در همین شهر منتشر ساخت .

در دوران استبداد محمد علی شاه، «ادیب الممالک» به صف مشروطه خواهان پیوست، و همراه با مجاهدان فاتح وارد تهران شد . دو سال بعد وارد «عدلیه» (دادگستری امروزی) شد و تا پایان عمر به ریاست چندین شعبه عدلیه در شهرهای «اراک»، «سمنان»، «ساوجبلاغ»، و «یزد» منصوب شد .

فعالیت ادبی

«ادیب الممالک فراهانی» ذوق و قریحه شاعری داشت و اشعار بسیاری از او به یادگار باقی مانده است .

یکی از معروفترین اشعار «ادیب الممالک» شعری است که در مدح و تهنیت حضرت محمّد مصطفی رسول الله (ص) سروده است . این شعر «مسمط» می باشد و مطلع آن چنین می باشد :

برخیز شتربانا بَر بَند کجاوه

کَز چرخ همی گشا عیان، رایت کاوه

در شاخ شجر برخاست آوای چکاوه

وَز طول سفر، حسرت من گشت علاوه

بگذر به شتاب اندر از رود سماوه

در دیده من بنگر دریاچه ساوه

وَز سینه ام آتشکده پارس نمودار

* روستای گازران هم اکنون جزء منطقه جغرافیایی استان قم می باشد .

تهیه و تنظیم ... منیژه شهرابی