16- ادبیات / شراب عُقبی

از کتاب : ینبوع الاسرار فی نصایح الابرار

نوشته : کمال الدین خوارزمی

آورده اند که یکی از مشایخ – رَحِمَهُمُ الله (1) – با اصحاب خویش به صحرا بیرون آمد . جماعتی جوانان را دید به شُرب خَمر (2) و زَمر (3) مشغول شده اند .

مریدان گفتند : ای شیخ، دستوری ده تا برویم و بر ایشان اََمر معروف کنیم و ایشان رااز فِسق (4) منع فرماییم .

شیخ گفت : شما باشید تا من تنها بروم و بدین اَمر قیام نمایم .

ایشان گفتند : روا باشد .

پیر نزدیک جوانان آمد و گفت : السلام علیکم !

ایشان همه برپای خاستند و گفتند : دانستیم که آمده ای تا اَمر معروف کنی و ما را به راه توبه خوانی .

قَدَحی (5) به دست او دادند و گفتند : تو نیز با ما در این قدح موافقت کن، آنگاه جمله توبه کنیم !

شیخ گفت : چنین باشد .

و قَدَح بر دست نهاد و گفت : نه عادت شما آن است که هر کَس که قَدَح در دست گیرد به یاد مطلوبی خورد ؟ و مرا نیز شاید (6) که به یاد یکی بخورم ؟

ایشان گفتند : شاید .

پیر، قَدَح بر دست نهاد و گفت :

این به یاد روزی که تن های ما را به خاک بسپارند و جان های ما را به اُفُق اَعلی (7) برآرند و میراث ما میراث خوارگان بَرَد، و به یاد روزی که ما را بر آن سَریر (8) عریان نهند و مُنادی ندا کند که کجاست آن تن توانای تو؟، و کجاست آن زبان گویای تو؟ و به یادِ روزی که ما را بر آن مَرکَب عریان (9) بخوابانند و از هر جانبی ندا کنند که :

«یا اخوانی و یا اخواتی و یا اهل بیتی و عشیرتی لاتغرنکم الحیوه الدنیا کما غرّتنی و لایلعبن بکم الزّمان کما لعب بی» (10)

و به یادِ آن روزی که ما را در آن گورِ تنگ و تاریک بخوابانند و خاک گور به زبان حال گوید :

«اَنَا بَیتُ الظُّلمَه و اَنَا بَیتُ الغُربَه و اَنَا بَیتُ الوَحدَه و اَنَا بَیتُ الوَحشَه» (11)

و یاد آن روزی که ندا آید که :

«یَوْمَ تَبْیَض وُجُوهٌ وَ تَسوَدُّ وُجُوهٌ» (12)

و ما ندانیم که از کدام گروه باشیم، و یادِ آن روزی که حق تعالی گوید :

«فَأَمَّا مَنْ أُوتىَ کِتَبَهُ بِیَمِینِهِ ... وَ أَمَّا مَنْ أُوتىَ کِتَبَهُ بِشِمَالِهِ»  (13)

و ندانیم که نامۀ ما به دست راست دهند یا به دست چپ، و یادِ آن روز که مَلِک تعالی گوید :

«نَضعُ الْمَوَزِینَ الْقِسط لِیَوْمِ الْقِیَمَةِ»  (14)

و ندانیم که کفۀ طاعت ما گران تر آید یا معصیت ما؟، و به یادِ آن روزی که مَلِک – تعالی – گوید :

«فَرِیقٌ فى الجَْنَّةِ وَ فَرِیقٌ فى السعِیرِ» (15)

و ندانیم که ما را به سوی بهشت برند یا سوی دوزخ ...

چون شیخ اینجا رسید، فریاد از آن جوانان برآمد، گفتند : ای شیخ ! ما خواستیم که تو را از شراب دنیا مست کنیم، تو ما را از «شراب عُقبی» (16)  مست کردی . اگر توبه کنیم خدای تعالی توبۀ ما قبول کند یا نی ؟

پیر گفت : قال الله سُبحانه و تعالی (17) :

«وَ هُوَ الَّذِى یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السیِّئَاتِ وَ یَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ»  (18)

پی نوشت

1- رَحِمَهُمُ الله = خدا بر آنان ببخشاید !

2- شُرب خمر = نوشیدن شراب، شرابخواری

3- زَمر = نای زدن

4- فسق = گناه، کار بد

5- قدح = کاسه شراب

6- شاید = احتمالاً  [شاید که = می شود که]

7- اُفُق اَعلی = کرانۀ بالا، آسمان بالا، اشاره به قرآن کریم / سوره نجم /  آیه 7 :

«وَ هُوَ بِالأُفُقِ الأَعْلى» ، «و در بلندترین افق جاى گرفته»

8- سَریر = تخت [اشاره به تخت یا سکویی که مُرده را بر آن گذارند و غسل کنند .]

9- مَرکَب عریان = کنایه از تابوت است . [احتمال دیگر اینکه به این صورت باشد : و به یادِ روزی که ما را بر «آن مرکب»، عریان، بخوابانند ... در اینجا، «آن مرکب» یعنی تابوت – شهرابی]

10- معنای این جمله این است : ای برادرانم و ای خواهرانم، و ای اهل بیت و خاندانم، زندگانی دنیا شما را نفریبد، آنچنان که مرا فریفت و زمان، شما را به بازی نگیرد، آنچنان که مرا به بازی گرفت .

11- معنای این جمله این است : من خانۀ تاریکی ام، و من خانۀ غُربتم، و من خانۀ تنهایی ام، و من خانۀ وحشتم !

12- قرآن کریم / سوره آل عمران / آیه 106 :

«یَوْمَ تَبْیَض وُجُوهٌ وَ تَسوَدُّ وُجُوهٌ  فَأَمَّا الَّذِینَ اسوَدَّت وُجُوهُهُمْ أَ کَفَرْتُم بَعْدَ إِیمَنِکُمْ فَذُوقُوا الْعَذَاب بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ»

«روزى که چهره‏ هایى سفید و چهره ‏هایى سیاه مى ‏شود، امّا به آنهائى که رویشان سیاه مى ‏شود، گفته مى‏ شود : آیا شما نبودید که بعد از ایمانتان کافر شدید پس حالا عذاب را بخاطر کفرى که ورزیدید، بچشید .»

13- قرآن مجید / سوره انشقاق / آیه 7 :

«فَأَمَّا مَنْ أُوتىَ کِتَبَهُ بِیَمِینِهِ»، «درآن روزکسى که نامه‏اش را به دست راستش دهند .»

و قرآن کریم / سوره حاقه / آیه 25  :

«وَ أَمَّا مَنْ أُوتىَ کِتَبَهُ بِشِمَالِهِ فَیَقُولُ یَلَیْتَنى لَمْ أُوت کِتَبِیَهْ»

«و امّا کسى که نامه عملش را به دست چپش داده باشند، مى ‏گوید اى کاش نامه‏ام را به من نداده بودند .»

14- قرآن کریم / سوره انبیاء / آیه 47 :

«نَضعُ الْمَوَزِینَ الْقِسط لِیَوْمِ الْقِیَمَةِ فَلا تُظلَمُ نَفْسٌ شیْئاً  وَ إِن کانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنَا بِهَا  وَ کَفَى بِنَا حَسِبِینَ»

«روز رستاخیز ترازوهاى درست و میزان نصب کنیم و کسى به هیچ وجه ستم نبیند و اگر هم وزن دانه خردلى (کار نیک و بد) باشد آن را به حساب بیاوریم که ما براى حسابگرى کافى هستیم .»

15- قرآن مجید / سوره شوری / آیه 7 :

«وَ کَذَلِک أَوْحَیْنَا إِلَیْک قُرْءَاناً عَرَبِیًّا لِّتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَ مَنْ حَوْلهََا وَ تُنذِرَ یَوْمَ الجَْمْع لارَیْب فِیهِ  فَرِیقٌ فى الجَْنَّةِ وَ فَرِیقٌ فى السعِیرِ»

«واین چنین به سویت وحى کردیم قرآنى عربى را تا مردم مکّه و پیرامون آن را انذار کنى و از روز جمع (قیامت) که شکّى در آن نیست بترسانى، روزى که دسته‏اى در بهشت و دسته‏اى در جهنم خواهند بود .»

16- عُقبی = قیامت، آخرت

17- گفت خدایی که منّزه و بلند مرتبه است .

18- قرآن کریم / سوره شوری، آیه 25 :

«وَ هُوَ الَّذِى یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السیِّئَاتِ وَ یَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ»

«و همواست خدایى که توبه را از بندگانش مى‏ پذیرد، و از گناهان عفو مى ‏فرماید، و به آنچه مى ‏کنید دانا است .»