20- هنر نمایشی / یادی از شهید سید مرتضی آوینی

من هرگز «سید مرتضی» را از نزدیک زیارت نکردم، یعنی افتخارِ آن را نداشتم؛ امّا به مقتضای شغلم، پیش می آمد که در هر هفته، چندین بار تماس تلفنی داشته باشیم . برخوردی دوستانه، مهربان، و خاضعانه و بی تکلّف ... یا «سید مرتضی» تماس می گرفت و با «آقای فلانی» کار داشت و یا «آقای فلانی» با «سید مرتضی» تماس می گرفت و در این میان نیز نقش بنده به عنوان برقرار کننده ی ارتباط تلفنی . هرسال، 18 فروردین، یادآورِ خاطره ی تلخ و شیرینی برایم است، آن روز «سید مرتضی»، مانند اغلب اوقات، از «سوره» با دفتر سینمایی ما تماس گرفت و با آقای «فلانی» کار داشت، آقای «فلانی» در دفتر نبود (مثل همیشه)، و «سید مرتضی» گفت : «می خواهم به سفر بروم، برای خداحافظی تماس گرفتم .» (البته مضمون صحبت هایش بود .) و دو روز بعد از آن، خبرِ شهادتش را شنیدیم، چه همهمه و غوغایی به پا شد ... «سید مرتضی» از آن آخرین تماس تلفنی، 19 سال می گذرد، امّا صدای مهربانت هماره در گوشم طنین می اندازد ... «سید مرتضی» در این 19 سال گذشته، همه چیز تغییر کرده، «آقای فلانی» تغییر کرده، دیدگاه ها، اندیشه ها، و ایدئولوژی آدم های اوّلِ انقلاب تغییر کرده، همه عوض شدند، اینطوری برات بگویم که دیگر کَسی به کَسی رحم نمی کند و همه، همدیگر را فراموش کردند، هر کَسی فقط به فکرِ خودش است و بس ... من نیز تغییر کردم، خیلی عوض شدم ... خدا رو شکر تغییری سازنده ... منیژه شهرابی

«سید مرتضی آوینی»، عکاس، معمار، کارگردان مستند ساز و نویسنده متعهد، در شهریور سال 1326 در «شهرری» به دنیا آمد و در 20 فروردین سال 1372، در «فکه» به شهادت رسید .

نام «شهید سید مرتضی آوینی»، هماره «دفاع مقدّس» و «روایت فتح» را در ذهن ما زنده بکند و چه به حق و با مسمّا نامید او را، «سید اهل قلم»، همانا که قلم شیوا و متعهدی داشت .

«سید مرتضی»، از همان کودکی با هنر اُنس داشت، شعر می سرود، داستان و مقاله می نوشت،0 و نقاشی می کرد .

«سید مرتضی» در سال 1344 به عنوان دانشجوی معماری، وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و در آغاز، افکار روشن فکر نمایی داشت، امّا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، با اندیشه های حضرت امام روح الله خمینی (قدّس سرّه) آشنا شد و مسیرِ زندگی خود را تغییر داد ...

پس از خواندن رشته ی معماری، آن را کنار گذاشت و به «فیلم سازی» پرداخت و در «گروه جهاد»، مستندات «شش روز در ترکمن صحرا»، «سیل خوزستان» و «خان گزیده ها» را ساخت .

«گروه جهاد»، اوّلین گروهی بود که بلافاصله پس از شروع جنگ تحمیلی، به جبهه رفت . دو نفر از اعضاء گروه در همان روزهای اوّل جنگ در «قصر شیرین» اسیر شدند و نفر سوّم، در حالی که تیر به شانه اش خورده بود، از حلقه ی محاصره گریخت .

پس از یک هفته که «خرمشهر» سقوط کرد، «گروه جهاد» که تازه توانسته بود شکل دوباره به خود بگیرد، راهی منطقه شد . آنها در جستجوی «حقیقتِ ماجرا» به «خرمشهر» و «آبادان» رفتند که سخت در محاصره بود، و تولید مستند «حقیقت» این گونه آغاز شد .

بدین ترتیب، کار «گروه جهاد» در جبهه ها ادامه یافت . عملیات «والفجر هشت» که شروع شد، گروه دیگر منسجم و منظم شده بود، و همین شد که مجموعه ی تلویزیونی «روایت فتح» در همان حال و هوا شکل گرفت و تا آخرِ جنگ تحمیلی ادامه پیدا کرد .

با پایان جنگ تحمیلی و در فاصله ی سال های پایانیِ جنگ و تأسیس مؤسسه ی «روایت فتح»، «سید مرتضی» نوعی فعالیت هنری – مطبوعاتی را تجربه کرد . او در این دوره به «سینما»، «هنر»، «فرهنگ واحد جهانی و مواجهه ی آن با مسائل مختلف» فکر می کرد، حاصل همه ی آن فکرکردن ها، تحقیق ها و مباحثات، نوشته هایی است که از او به جامانده است .

تأملاتی در ماهیت سینما که در «فصل نامه فارابی» به چاپ رسد و بعد مقالاتی با عناوین «جذابیت در سینما»، «آیینه جادو»، «قاب تصویر»، «زبان سینما»، ... که از فرودین سال 1368 در «ماهنامه سوره» منتشر می شد . مجموعه ی این مقالات در کتاب «آیینه جادو» که جلد اوّل از مجموعه مقالات و نقدهای سینمایی «سید مرتضی» است، جمع آوری شده است .

اواخر سال 1370، مؤسسه فرهنگی «روایت فتح» تأسیس شد تا به کار فیلم سازی مستند و سینمایی درباره ی «دفاع مقدّس» بپردازد و تهیه ی مجموعه ی «روایت فتح» را که بعد از پذیرش قطع نامه 598 رها شده بود، ادامه دهد .

«سید مرتضی» و بقیه گروه، سفر به مناطق جنگی را از سَر گرفتند و طیّ مدّتی کمتر از یک سال، کار تهیه  6 برنامه از مجموعه ی 10 قسمتی «شهری در آسمان» را به پایان رساندند .

«شهری در آسمان» که به واقعه ی محاصره، سقوط و بازپس گیری «خرمشهر» می پرداخت، از «سیما» پخش شد، امّا برنامه ی «سید مرتضی» برای تکمیل این مجموعه و ساختن مجموعه های دیگر، با عروج آسمانیش، نیمه تمام ماند .

«سید مرتضی آوینی»، «سید اهل قلم» در روز بیستم فروردین ماه سال 1372 در منطقه «فکه» بَر اثر اِصابت ترکش «مین» باقی مانده از جنگ ایران و عراق، به فیض شهادت نائل شد . روحش شاد باد !

تهیه و تنظیم ... منیژه شهرابی