14- بزرگداشت (1) / علاّمه سید بن طاووس

15 محرّم الحرام / تولد علاّمه سید بن طاووس

«سید ابن طاووس»، با نام اصلی «سید رضى الدین، على بن موسى بن جعفر بن طاووس»، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبى (ع) و امام سجّاد (ع) در روز 15 محرم سال 589 هجرى در شهر حلّه به دنیا آمد و در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى و در شهر «بغداد» وفات نمود . بدن شریفش را به «نجف اشرف» منتقل نموده و در حرم امیرالمؤمنین علی (ع) به خاک سپردند .

جدّ هفتم ایشان، «محمد بن اسحاق»، که به خاطر زیبایى و ملاحتش به «طاووس» مشهور شده بود، از سادات بزرگوار «مدینه النبی (ص)» محسوب مى ‏شد . پدر او، «موسى بن جعفر» نیز، از روات بزرگ حدیث است که روایات خود را در اوراقى نوشته بود و بعد از او فرزندش آنها را جمع آورى نموده و با نام «فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسى بن جعفر» آن را منتشر نمود . مادر او نیز دختر «ورام بن ابى فراس»، از بزرگان علماى امامیه بود . مادر پدرش نیز نوه «شیخ طوسى» مى ‏باشد و به همین خاطر سید گاهى مى ‏گوید : «جدی ورام بن أبی فراس»   و گاهى مى ‏گوید :  «جدی الشیخ الطوسی». برادرها و برادرزاده‏ ها و فرزندان او نیز از علماى بزرگوار شیعه بوده‏ اند .

ابتداى تحصیلات «سید ابن طاووس» در شهر «حله» بود که از محضر پدر و جدّ خود، «ورام بن ابى فراس» علوم مقدماتى را آموخت .

سید با درکى قوى و هوشى سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندک زمانى از تمام هم شاگردیهاى خود سبقت گرفت . وى در «کشف المحجه» مى ‏گوید : «وقتى من وارد کلاس شدم آنچه را دیگران در طول چند سال آموخته بودند، در یک سال آموختم و از آنان پیشى گرفتم .»

او مدت دو سال و نیم به تحصیل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بى‏نیاز دید و بقیه کتب فقهى عصر خویش را به تنهایى مطالعه نمود .

«سید ابن طاووس» در بین علما و مردم زمان خویش از احترام خاصى برخوردار بود . او علاوه بر اینکه فقیهى نام آور بود، ادیبى گرانقدر و شاعرى توانا شمرده مى ‏شد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و عرفان اوست و اکثر تألیفات او در موضوع ادعیه و زیارات مى ‏باشد .

«سید بن طاووس»، کتابخانه بزرگ و بى ‏نظیرى داشت که از جدّش به ارث برده بود و او به گفته خودش تمام آن کتابها را مطالعه کرده یا درس گرفته بود .

«سید ابن طاووس» که از محضر اساتید «حله» استفاده کافى و لازم را برده بود، براى استفاده از علماى دیگر شهرها عزم سفر نمود .

او ابتدا به «کاظمین» رفت، پس از مدتى ازدواج نمود و ساکن «بغداد» شد . مدت 15 سال در شهر بغداد به تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف پرداخت . ورود «سید بن طاووس» به «بغداد» سال 625 هجرى بوده است . وى در بغداد منصب نقابت را پذیرفت و تا پایان عمر خویش در همانجا سکنى گزید . زمانی که مغولها به بغداد حمله کرده و آن را اشغال نمودند، «سید بن طاووس» نیز در بغداد بود .

«رضى الدین» مدّت سه سال نیز در جوار حضرت امام هشتم علی بن موسی الرضا (ع) به سر بُرد، سپس به «نجف» و «کربلا» هجرت کرده و در هر کدام حدود 3 سال مقیم شد . در این زمان علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همّت اصلى خویش را بر سیر و سلوک و کسب معنویات قرار داد .

در زمان اقامت در «کربلا»، کتاب شریف «کشف المحجة» را به عنوان وصیتى براى فرزندانش که در آن زمان کودک بودند، نوشت .

در دوران اقامت «سید بن طاووس»، در «بغداد» از سوى خلیفه عباسى، المستنصر، پیشنهادهایى مانند وزارت، سفارت و... به او شد؛ امّا «سید بن طاووس» هیچیک را نپذیرفت و استدلالش براى خلیفه چنین بود که : «اگر من طبق مصلحت شما عمل کنم، رابطه خویش را با خداوند قطع مى ‏نمایم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حرکت کنم، خاندان تو و بقیه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند کرد و چنین خواهند گفت که «على بن طاووس» با این رویه مى ‏خواهد بگوید اگر حکومت به ما برسد، اینچنین عمل مى‏کنیم و این روشى است برخلاف سیره حکمرانان قبل از تو و مردود دانستن حکومت هاى آنهاست .»

«سید بن طاووس» در سال 661 هجرى، نقابت علویان را پذیرفت . «نقیب» بزرگترین شخصیت علمى و دینى سادات بود که کلیه امور مربوط به سادات را عهده‏دار مى‏ شد . این وظایف شامل قضاوت مشاجرات، رسیدگى به مساکین و مستمندان، سرپرستى ایتام و... مى‏ شد .

البته ایشان تأکید دارد که تنها به خاطر حفظ جان دوستان و شیعیانى که در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند، این منصب را پذیرفته است .

«سید بن طاووس»، در محضر بزرگان عصر خویش به کسب علم و ادب و معنویت پرداخت . از جمله اساتید ایشان : پدر بزرگوارش موسى بن جعفربن طاووس، جدش ورام بن ابى فراس‏، ابن نما حلى و فخار بن معد موسوى‏ و از جمله پرورش یافتگان مکتب سید ابن طاووس مى‏ توان به سدید الدین حلى( پدر علامه حلى‏)، علامه حلى‏، حسن بن داود حلى صاحب رجال‏، عبد الکریم بن احمد بن طاووس، برادر زاده او و  على بن عیسى اِربلى اشاره نمود .

ابن طاووس حدود 50 تألیف دارد که بسیارى از آنها در موضوعات ادعیه و زیارات است .

«سید بن طاووس» کتابخانه‏اى غنى داشته که حدود 1500 کتاب در آن وجود داشته و در تألیف کتاب هاى خویش از آنها استفاده مى ‏بُرده است . بسیارى از کتب مرجع سید در طول زمان از بین رفته و تنها منبع اطلاع ما از آنها، نوشته‏ هاى امثال «سید ابن طاووس» است و این نکته ارزش تألیفات ایشان را دوچندان مى‏ کند .

از جمله تألیفات سید است؛ ده جلد کتاب «المهمات و التتمات» ( که هر یک با عنوان مستقل چاپ شده است از جمله: فلاح السائل، زهرة الربیع، جمال الأسبوع، إقبال الأعمال و... سید این کتب را به عنوان تتمه مصباح المتهجد شیخ طوسى نوشته است.)، کشف المحجة لثمرة المهجة(کتابى اخلاقى است و شامل وصیتهاى سید به فرزندانش مى‏باشد و مراحل مختلف زندگى خویش را هم در آن ذکر کرده است.)، مصباح الزائر و جناح المسافر، الملهوف على قتلى الطفوف‏(مقتل سیدالشهدا علیه السلام)  و مهج الدعوات و منهج العنایات .

الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان

اثر «رضى الدین، سید على بن طاووس حسینى حلّى»، متوفاى 664 هجرى. اولین کتاب در ادعیه و آداب سفر و راه علاج امراض در سفر است و قبل از «سید ابن طاووس» هیچ کس کتابى مستقل در این موضوع و به این سبک ننوشته است .

«سید بن طاووس» در مقدمه کتاب مى ‏فرماید : «با توجه به اینکه در سفرها خطرها و مشکلات فراوانى براى انسان پیش مى‏ آید ... تصمیم گرفتم کتابى بنویسم که حافظ انسان در سفرها باشد . در این کتاب بسیارى از اسناد روایات و کتب منبع آنها را ذکر نکرده‏ام، چرا که هدف در این کتاب اختصار است و این کتاب، کتابى است براى عمل کردن و سلامت ماندن (نه کتابى روایى و به عنوان منبع) .» 

«سید بن طاووس» نکته‏اى ذکر کرده که در هر جا دعایى در روایات نیافته یک دعا در آن موضوع انشاء کرده و دلیل و مجوّز این کار را هم روایاتى مى ‏داند از جمله این روایت : «عبد الله بن حماد انصارى از امام صادق علیه‏السلام نقل مى ‏کند که به ایشان عرض کردم : دعایى به من بیاموز . امام در جواب فرمود : «إن أفضل الدعاء ما جرى على لسانک»، یعنى بهترین دعا آن است که بر زبان خودت جارى شود .» به همین خاطر «سید ابن طاووس» در کتب مختلف، دعاهاى فراوانى نقل کرده است .

«سید ابن طاووس» در عین این که براى این نوع ادعیه سندى ندارد، تأکید مى ‏نماید که : «من با این کار دعا نمى ‏سازم، بلکه اینها ادعیه‏اى است که خداوند جلّ جلاله به من افاضه کرده است و من براى شما نقل مى‏ کنم .»

«مصنف»، کتاب «الأمان» را به 13 باب تقسیم کرده و در هر باب فصول متعددى گنجانده است . در ابتداى کتاب نیز فهرست تفصیلى مطالب کتاب را ذکر کرده تا دسترسى به مطالب آن در کوتاه‏ ترین زمان ممکن عملى گردد . از جمله محتویات کتاب الأمان کتاب «برء الساعة محمد بن زکریاى رازى» و کتاب «قسطا بن لوقاى یونانى» است، که به طور کامل در دو باب از کتاب ذکر شده‏اند .

کتاب «برء الساعة» راه علاج فورى بعضى از بیمارى‏ ها است که مصنف به آنها دست یافته، مانند ذکام، سردرد، چشم‏درد و...کتاب «قسطا بن لوقا» هم شامل انواع بیمارى ‏هایى است که ممکن است در مسافرت براى انسان پیش بیاید و راه درمان آنها و اوقات مناسب براى خوردن و آشامیدن و استراحت در مسافرت‏ ها را ذکر کرده است .

سیر بیان مطالب کتاب توسط مصنف سیرى منطقى و بسیار دقیق است، چرا که ابتداى کتاب بحث تصمیم به مسافرت و مقدمات آن و دعاهاى قبل از خروج از خانه و...است، بعد بحث لوازم سفر و وسایل مورد نیاز و همراهان در سفر مطرح شده است؛ پس از آن ادعیه فراوانى براى خروج از منزل و در طول سفر ذکر شده است . سپس امراضى که ممکن است انسان در سفر به آنها مبتلا شود و راه درمان آنها مفصلاً بیان شده است .

ادامه دارد ... منیژه شهرابی