13- ادبیات / داستان حضرت مریم (س) و عیسی (ع) در ادبیات فارسی

بسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

«إِنَّ مَثَلَ عِیسى عِندَ اللَّهِ کَمَثَلِ ءَادَمَ  خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُن فَیَکُونُ»

«همانا، مَثَل عیسى نزد خدا نظیر مَثَل آدم است که خدا از خاکش خلق کرد و سپس فرمان داد باش و او وجود یافت .»

قرآن کریم / سوره آل عمران / آیه 59

- چون خداوند از روح خود در آدم (ع) دمید، او عطسه ای کرد که عیسی از آن به وجود آمد .

خاقانی شروانی :

عطسه او* آدم است، عطسه آدم، مسیح

                             اینت خلف کز شرف عطسه او بود باب  

* حضرت محمّد مصطفی رسول الله (ص)

- حرفه مریم را نخ ریسی و خیاطی گفته اند (فرهنگ تلمیحات، ص 543)

خاقانی شروانی :

سوزن عیسی میانش، رشته مریم لبش

                             رومیان زین رشک زُنّار از میان افکنده اند    

خاقانی شروانی :

تنم چون رشته مریم، دو تا است

                             دلم چون سوزن عیسی است یکتا 

خاقانی شروانی :

عیسی آنک پیش کعبه بسته چون احرامیان

                             چادری کان دستریس «دُخت عمران» آمده  

مثنوی مولوی :

مریما بنگر که نقش مشکلم             

هم هلالم، هم خیال اندر دلم

هین، مگوی لاحول «عمران زاده ام

                                      که زِ لاحول این طرف افتاده ام  

صائب تبریزی :

تن خاکی نگیرد دامن جانِ مجرد را

                             چگونه رشتۀ مریم، مسیحا را نگه دارد ؟

اوحدی مراغه ای :

مریم از ریسمان بنگریزد                عیسی از آسمان نپرهیزد

ملکی را بر آسمان هِشتند                مریمی را به ریسمان رشتند   

- مریم دور رفت از مردمان خویش به جای خلوت و ستری کرد خود را تا کس او را نبیند که سر و تن بشوید . چون تن خود بشست و جامه در پوشید، ناگاه جوانی را دید خوب روی به نزدیک او درآمد، بی حشمت . مریم بترسید . (قصص الانبیاء نیشابوری، ص 362)

جبرئیل گفت : «مترس که من رسول خداوند توام و اندر تو پدید آرم از باد پاک، فرزندی .»

جبرئیل به آستین مریم اندر دَمید و مریم بار برداشت (تفسیر طبری، ج 4، ص 680)

خاقانی شروانی :

چون آستین مریمی و جیب عیسوی

                             از خلف تو زمانه معتبر نیکوتر است

از دیوان شمس تبریزی :

خرم آن باغی که بر مریمان  

                             میوه های نو، زمستان می رسد

اوحدی مراغه ای :

«مُهر دوشیزگی» تمیمه او     

                    «مِهر تابنده» در مشیمه او

کمال اسماعیل :

سوسن به سان عیسی یک روزه گشته ناطق

                             غنچه به سان مریم، دوشیزه گشته حامل  

از دیوان شمس تبریزی :

همه مریمان کامل، همه بکر و گشته حامل

                                      بنموده عارفان دل به جناب کبریایی

-مریم به خانه خالت خویش (ایشیاء زن ذکریا) آمد، وی در آن وقت نیز بار داشت به یحیی . چون مریم از در سرای اندر آمد، یحیی در شکم وی سجود کرد، عیسی را در شکم مریم .

ایشیا گفت : عجب کاری افتاد، این که در شکم من است، آن را که در شکم توست، سجود کرد و من به جای آوردم !  (تفسیر سورآبادی ، ص 229)

مثنوی مولوی :

مادر یحیی به مریم در نهفت 

                             پیشتر از وضع حمل خویش گفت

که: یقین دیدم درون تو شهی است

          که اولوالعزم و رسول آگهی است

چون برابر اوفتادم با تو من

                             کرد سجده حمل من اندر زمن

این جنین مر آن جنین را سجده کرد

                             کز سجودشش در تنم افتاد درد

گفت مریم : من درون خویش هم

                   سجده ای دیدم از این طفل شکم

- مریم را آن درد حمل بگرفت که زنان را گیرد، به وقت زادن . از دور یکی درخت بدید، درخت خرما بود، خشک شده و برگ از او ریخته و شاخ شکسته . مریم بر آن درخت برسید، بیش از آن نتوانست رفتن، هم بر آن درخت بنشست ... آن درخت بجنبانید، هم اندر ساعت خرما بیرون آورد و رطب گشت و بیفتاد و مریم از آن خرما بخورد و قوّت باز تن او آمد . (تاریخ بلعمی، ج2 ، صفحات 752 و 753 )

از دیوان شمس تبریزی :

نزدیک مریم بی سبب، هنگام آن درد و تعب

                             از شاخ خشک بی رطب، هر لحظه خرما می کشی  

- چون خداوند از روح خود در آدم (ع) دمید، او عطسه ای کرد که عیسی از آن به وجود آمد .

- میلاد ... شب زادن عیسی بن مریم است علیه السلام و بیست و پنجم است از کانون الاول و زادن او به دیهی بوده که او را «ناصره الجلیل» خوانند، نزدیک «اورشلیم» که «بیت المقدس» است (التفهیم، ص 247)

- بیست و پنجم مارس، سالی که عیسی در آن به دنیا آمد، برابر است با اول نیسانِ یهودیان و سی تیر پارسیان (شرح مشکلات دیوان خاقانی، ص 992

- عیسی در شب یلدا به دنیا آمد . فرهنگ تلمیحات (ص 417)

- ولادت عیسی (ع) بعد از مُلک «اشکانیان» بود به پنجاه و یک سال و بعد از غلبه اسکندر به زمین بابل به شصت و پنج سال . (کشف الاسرار، ج 2، ص 136)

- چون روزی ده برآمد، مردمان بیامدند از شام به بیت المقدس که مر عیسی را ببینند و ایشان منجمان بودند و با خویشتن هدیه ها آوردند که عیسی و مادرش را بدهند، سه چیز : زر و مُرّ و کندر؛ و به خبری دیگر ایدون است که ملکی از ملوک عجم، ایشان را بفرستاده بود .

ملک «هرودوس» را خبر آوردند که : «مردمانی بدین صفت آمدند از شام و با ایشان زر و مُرّ و کندر است .»

ایشان را بخواست و گفت : «شما بدین شهر به چه آمدید ؟»

گفتند : پسری آمده است اینجا از زنی بی پدر و ما به نجوم اندر یافتیم، بیامدیم که او را ببینیم و این چیزها او را هدیه دهیم .»

«هردوس» گفت : «این هدیه ها را چه معنی است .»

گفتند : «زر، بهتر همه گوهرهاست اندر جهان و این پسر، برتر همه خلق جهان است از آدمیان؛ مُرّ، دارویی است که همه شکسته ها را ببندند، همچنین این پسر، خستگی ها، بیماری ها، و جراحت ها درست کند به دعا کردن؛ و کندر، چیزی است که او را بسوزی، از وی بوی و دود برآید و به هوا بَر شود و بر آسمان برود و این مرد چون بزرگ شود، خدای تعالی او را بر آسمان بَرَد؛ این هر سه چیز مثال اوست .»

پس این، ملک، عیسی را حسد کرد و چون این مردمان برفتند، قصد آن کرد که عیسی را بکُشد، مریم از آن آگاه شد و از حدّ شام بیرون شد و به زمین مصر شد . (تاریخ بلعمی، ج 2، ص 761)

کتاب داستان پیامبران در تورات، تلمود، انجیل و قرآن و بازتاب آن در ادبیات فارسی، نوشته حمید یزدان پرست، انتشارات اطلاعات، تهران، 1384، صفحات 938 الی 947 ... با دخل و تصرف و ویرایش ... منیژه شهرابی