هر شب تنهایی ...

هر شب تنهایی با خدا راز و نیاز کردن

هر شب تنهایی ...

هر شب تنهایی با خدا راز و نیاز کردن

13- ادبیات / لئو تولستوی

«لئو نیکلایویچ تولستوی» (به روسی: Лев Никола́евич Толсто́й)، نویسنده و فعّال سیاسی اجتماعی روس، در روز 9 سپتامبر (18 شهریور) سال 1828 میلادی در «یاسنایا پالیانا» از توابع «تولا» به دنیا آمد و در تاریخ 20 نوامبر (29 آبان ماه) سال 1910 میلادی در ایستگاه راه آهن «آستاپوفو» درگذشت و در زادگاه خویش به خاک سپرده شد .

«لئو تولستوی» یکی از مشهورترین نویسندگان و بزرگ‌ ترین شخصیت ‌های تاریخ روسیه است . «رُمان ‌های «جنگ و صلح» و «آنا کارنینا»، جایگاه او را در بالاترین ردهٔ ادبیات داستانی جهان تثبیت کرده‌اند .

«لئو نیکلایوویچ تولستوی» به ‌حدّی در کشورش مشهور و محبوب است که اخیرأ سکهٔ طلای یادبودی به‌احترام وی ضرب شده‌ است . «تولستوی» به رَغم شهرت و محبوبیتی که با انتشار آثارش کسب کرد، زندگی خود را به شدّت تغییر داد و به ساده زیستن روی آورد .

زندگی نامه

«لئو نیکلایوویچ» در خانواده‌ ای اشرافی و با پیشینهٔ بسیار قدیمی در «یاسنایا پالیانا» در ۱۶۰ کیلومتری جنوب «مسکو» زاده شد . مادرش را در دو سالگی و پدرش را در نُه سالگی از دست داد و پس از آن تحت تکفّل عمه ‌اش قرار گرفت . او در سال (۱۸۸۴ میلادی) در رشتهٔ زبان‌ های شرقی در دانشگاه «قازان» ثبت نام کرد و پس از سه سال، در تاریخ (۱۸۴۶ میلادی) تغییر رشته داد و خود را به‌ دانشکده حقوق منتقل کرد، تا با کسب دانش وکالت به‌ وضعیت نابسامان ۳۵۰ نفر کشاورز روزمزد که پس از مرگ پدر و مادرش به‌ او انتقال یافته بودند، رسیدگی کند و با اصلاحات اراضی خود به شرایط رنج‌آور اجتماعی آنان خاتمه دهد .

دوران خدمت در ارتش

«تولستوی» در سال (۱۸۵۱ میلادی) پس از گذراندان دوران مقدماتی نظام، در جنگ‌ های قفقاز شرکت کرد . تجاربی که از زندگی سربازان کسب کرده بود، مبنای داستان ‌های قفقازی او شد و با نوشتن داستان کودکی در ۱۸۵۲ سه‌ گانه ‌ای را آغاز کرد که با نوجوانی (۱۸۵۴) و جوانی (۱۸۵۷) آن را ادامه داد . باشروع جنگ‌ های «کریمه» در سال (۱۸۵۴ میلادی) به ‌جبههٔ «سواستوپل» منتقل و به ‌خاطر ارسال گزارش های واقعی از صحنه‌ های نبرد در کتاب خود به نام قصه ‌های «سواستوپل»، نامش به‌ عنوان نویسنده ‌ای چیره ‌دست در ادبیات روسیه به ‌ثبت رسید . او پس از سقوط «سواستوپل» به «سن ‌پترزبورگ» رفت . در آنجا از ارتش کناره ‌گیری کرد و پس از آن به شهر خود بازگشت .

اصلاحات اجتماعی و تعلیم و تربیت کودکان

«لئو تولستوی» به ‌لحاظ توجه احترام آمیزی که به ‌آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان داشت، در سال ۱۸۵۷ به ‌مدّت پنج سال از کشورهای اروپای غربی و با مشاهیر اروپا مانند : «چارلز دیکنز»، «ایوان تورگنیف»، «فریدریش فروبل»، و «آدلف دیستروِگ»، دیدار کرد و پس از بازگشت به‌ کشورش، براساس تجارب نوآموخته، دست به‌ یک رشته اصلاحات آموزشی زد و در همین راستا به ‌پیروی از «ژان ژاک روسو»، به‌تأسیس مدارس ابتدائی در روستاها پرداخت . «تولستوی» از سال (۱۸۵۵ میلادی) به ‌تناوب در زادگاه خود «ژاسناژا پولژانا»، «مسکو»، و «سن پترزبورگ» اقامت گزید . «لئو نیکلایوویچ» در نامه‌ای به‌ یکی از خویشاوندانش که ادارهٔ امور دربار و مباشرت املاک تزار روسیه را بر عهده داشت، چنین نوشته است :

«هرگاه به‌ مدرسه قدم می‌ گذارم، با مشاهدهٔ چهره‌ های کثیف و تکیده، موهای ژولیده و برق چشمان ِ این کودکان فقیر، دستخوش ناآرامی و انزجار می‌ شوم و همان حالتی به ‌من دست می‌ دهد که بارها از دیدن شرابخواران مست، بر من مستولی شده‌ است . ای خدای بزرگ ! چگونه می ‌توانم آن ‌ها را نجات دهم ؟ نمی ‌دانم به کدامین یک کمک کنم . من آموزش و پرورش را فقط برای توده ‌ها می ‌خواهم و نه کسی دیگر، مگر بتوانم پوشکین‌ ها و لومونوسف‌ های آینده را از غرق شدن رهائی بخشم .»

«تولستوی» هیچ‌ گاه تفاوتی بین کودکان قائل نشد و دانش‌آموزان نخبه را از دیگران متمایز نکرد تا در خور ِ توان و استعداد هر کودک، آموزش مناسب را به آن ‌ها ارزانی دارد . پس از اینکه مدارس از سوی اداره سلطنتی «تزار» تعطیل شد، «تولستوی» به ‌فعالیّت‌ های فرهنگی و اهداف تربیتی ِ مورد علاقه‌اش ادامه داد . او با انتشار کتاب ‌های سرگرم‌ کننده با ترکیبی از علوم طبیعی و انسانی، همچنین داستان‌ های آموزشی به‌ویژه داستان‌ های «ازوپ»، کودکان را با ارزش ‌های اخلاقی، اجتماعی و معنوی آشنا نمود . ملیون‌ ها کودک روسی تا دهه دوم قرن بیستم با آموزش الفبای «لئو نیکلایوویچ تولستوی»، سال اول دبستان را آغاز نمودند . با اتخاذ این روش، «تولستوی» توانست در جنبش اصلاحات آموزشی و ایجاد مدارس آزاد به گونه «سامرهیل»، مؤثر واقع شود .

زناشوئی با صوفیا

«تولستوی» در سال (۱۸۶۲) با دختر هیجده ‌ساله‌ای با سلف ِ آلمانی به‌ نام «سوفیا آندر ژونا برس» (۱۸۴۴ - ۱۹۱۹)، ازدواج کرد و رُمان‌ های جاودانه ‌ای به نام «جنگ و صلح» و «آنا کارنینا» را تألیف و منتشر ساخت . پشتیبانی همسر جوانش از فعالیت ‌های ادبی «تولستوی» که به روایتی ۱۴۰۰ صفحه از پیش نویس «جنگ و صلح» را بیش از هفت بار پاکنویس کرده ‌است، شایسته احترام است .

رابطهٔ این دو عاشقانه، ولی پُرتنش بود . دفترچه یادداشتی که «تولستوی» در دوران قبل از ازدواج شرح زندگی خود را در آن می نوشت، به دست «سوفیا» افتاد . در این دفترچه یادداست شرح خوشگذارنی ها و عیاشی های «تولستوی» نوشته شده بود، تأثیر این مطالب بر «سوفیا» سنگین بود، به طوری که می نویسد این دوران زننده و ناخوشایند و زندگی او در آن موقع غیرقابل پذیرش است . غرق شدن «تولستوی» در مسایل فلسفی در سال‌ های بعد نیز مشکلات زیادی برای این دو به همراه داشت . آن ها با هم دیگر ۱۳ فرزند مُشترک داشتند که ۴ تا از آنها در کودکی مُردند .

جنگ و صلح، آناکارنینا

«جنگ و صلح» رُمانی طولانی است که در آن بیش از ۵۸۰ شخصیت با دقّت توصیف شده‌اند . سه سال پیش نسخۀ کوتاه شده‌ای از این رُمان به زبان انگلیسی منتشر شد . در این نسخه ۶۰۰ صفحه از نسخۀ اصلی که ۱۵۰۰ صفحه داشت، حذف شده است . این حذف شامل بحث ‌های فلسفی کتاب است که به یکدستی ماجرا لطمه نمی ‌زند . دلیل این کارها ارائه یک نسخه جذاب و پُرماجرا از کتاب است که مناسب جوانان امروزی نیز باشد . شاهکار «تولستوی»، «جنگ و صلح»، یکی از معتبرترین منابع تحقیق و بررسی در تاریخ سیاسی و اجتماعی قرن نوزدهم روسیه است .

به گفتهٔ «تولستوی»، «آناکارنینا»، اوّلین رُمان واقعی او و یک داستان حماسی منثور است . این رمان ماجرایی دراماتیک از عشق و سرخوردگی و شکست دارد . همچنین حماسهٔ مقاومت روس‌ ها را در برابر حملهٔ «ناپلئون» را بازگو می‌ کند . منتقدان آن را یکی از بزرگترین رُمان‌های جهان و فراتر از آن یک رُمان در بردارندۀ دیدگاه ‌های فلسفی نویسنده دربارۀ زندگی و تاریخ می دانند .

نسخۀ بازنویسی شده‌ای از «آنا کارنینا» از «اچ وینترز»، نویسندۀ جوان آمریکایی اقتباسی امروزی از این کتاب است . در این روایت، در کنار حوادث و شخصیت‌ های رُمان اصلی، شخصیت‌ های تخیّلی امروزی نیز حضور دارند . وی در دفتر خاطراتش در اواسط سال (۱۸۵۰ میلادی) چنین می ‌نویسد :

«چیزی در درونم شعله ور است که بیش از نیکی دلبسته آنم، شکوه و جلال .»

انقلاب درونی

«تولستوی»، در اوج اشتهار، مبتلا به ‌سرگشتگی و نا امید از بهبود وضعیت جامعه شد و در مرز انحطاط فکری و شکست روحی قرار گرفت . او به‌عنوان عضوی از اداره کل آمار و سرشماری در مسکو در سال ۱۸۸۲ میلادی با فقر روزافزون کارگران که در مقام مقایسه با محرومیت دهقانان از ابعاد وسیع‌تری برخوردار بود، آشنا شد . با تأثیرپذیری از این واقعیت تلخ، به منظور کمک ‌رسانی به ‌کشاورزان و جلوگیری از مهاجرت دسته جمعی آنان به ‌شهرها، اقدام به‌ایجاد تشکیلاتی نمود که حمایت از روستائیانی که محصولاتشان در اثر حوادث و آفات طبیعی آسیب دیده بود، در دستور کار خود قرار داد . او خود نیز با ترک سیگار و الکل و کناره‌ گیری از تفریحات مخصوص مانند شکار ِ حیوانات، اعلام همدردی نمود و اعتراف کرد : «چه لذایذ ظالمانه‌ای !»

از جمله فعالیت ‌های اجتماعی «تولستوی»، حمایت از زندانیان سیاسی، مذهبی و سربازان فراری بود . از سال ۱۸۸۱ میلادی به‌ بعد، در نتیجه مطالعات و تحقیقات بیشتر در حیطه ادیان، گرایش و تعلقات مذهبی وی نیز شدّت یافت و در همین رابطه نسبت به ‌ترجمه مجدد ِ «انجیل» به‌ زبان روسی اقدام کرد .

تضاد های بیرونی

اشتهار «تولستوی» هرچه بیشتر در خارج از روسیه وسعت می ‌یافت، به ‌همان نسبت نیز در داخل روسیه مورد طعن و لعن و انزجار دستگاه ‌های دولتی و مراجع ارتودوکس قرار می ‌گرفت . نوشته‌ هایش قبل از انتشار توقیف و شایعه روانی بودن او به ‌سرعت پراکنده می ‌شد . پلیس تزاری کوچک‌ ترین حرکت وی را تحت نظر گرفته بود . هنگامی که به ‌پشتیبانی از مُریدانش برخاست و برای آزادی آنها از بازداشت، تمام مسئولیت‌ ها را که به‌عنوان مدرک جُرم مطرح بودند، به‌ عهده گرفت، به‌ او گفتند :

«جناب کنت، جاه و جلال شما بقدری بزرگ است که زندان‌ های ما گنجایش آن را ندارد !»

کلیسای ارتدکس و اتهام ارتداد

انتشار رُمان «رستاخیز» بهانه‌ای بود در دست مرجع عالی کلیسای ارتدکس، تا در تاریخ ۱۹۰۱ میلادی به‌ دلایل زیر، «تولستوی» را به‌ عنوان مُرتد معرفی نماید :

تکذیب ِ وحدت ِ تثلیث مقدس در وجود خدای واحد
تکذیب بکارت مریم مقدس، قبل و بعد از تولد مسیح
تکذیب رستاخیز مسیح، و ضدیت با مظهر لاهوتی - ناسوتی مسیح پسر خدا
تکذیب وقوع معجزه در مراسم عشای ربانی. (تولستوی، معجزه را بطور عام و اعجاز تبدیل نان به تن ِ مسیح را بطور خاص نفی کرده‌است.)

«تولستوی»، مبارزات سوسیالیست‌ ها را نیز در جهت برقراری دیکتاتوری پرولتاریا، مردود دانسته و به عنوان پرچمدار انسان‌دوستی و مخالف با جنگ و خونریزی شناخته شده‌ است . آثار او نیز، جاده‌ صاف‌ کن انقلاب ۱۹۰۵ روسیه نام گرفته‌ است .

سال ‌های پایانی

علاوه بر تضییقات حکومت، سخت گیری ‌های پلیس تزاری و ضبط پیش‌ نویس رُمان ‌هایش در سال (۱۹۰۸ میلادی)، مشکلات خانوادگی هم مزید بر آن شد . «تولستوی» در آخرین روزهای حیات خود به ‌اتفاق پزشک ِ خانوادگی و دختر کوچکش، همسر خود را ترک و به‌ سوی جنوب روسیه مسافرت نمود . این، آخرین سفر «تولستوی» در تاریخ (هفتم نوامبر ۱۹۱۰ میلادی) در ایستگاه راه آهن «آستاپوفو» به ‌پایان رسید، دو روز بعد در زادگاهش به ‌خاک سپرده شد .

آثار تولستوی

جنگ و صلح - ترجمه کاظم انصاری، تجدید چاب با ترجمه سروش حبیبی
آناکارِنینا - ترجمه محمد علی شیرازی، تجدید چاپ با ترجمه جواد امیرانی - منوچهر بیگدلی خمسه - سروش حبیبی - فازار سیمونیان
رستاخیز - ترجمه محمدعلی شیرازی
کودکی، نوجوانی، جوانی - ترجمه غلامحسین اعرابی انتشارات سمیر
داستان‌هائی برای بچه‌ها - ترجمه آرش محرمی
اعتراف و سرشماری در مسکو - ترجمه اسکندر ذبیحیان-اعترافات ترجمه هوشنگ فتح اعظم و ترجمه سعید فیروزآبادی تحت عنوان اعتراف من انتشارات جامی
تمشک ( مجموعه داستان ) ترجمه علی آذرنگ
کوپن تقلبی - ترجمه رضا علیزاده
پول و شیطان ترجمه رضا علیزاده
عید پاک - ترجمه محسن سلیمانی
طبل میان‌تهی و هفت داستان دیگر - ترجمه منوچهر ضرابی
مورچه و کبوتر - ترجمه باقر محمودی
بهترین داستان‌ های کودکان و نوجوانان - ترجمه مریم خالقی، تجدید چاپ با ترجمه مجید رزاقی - نسرین مهاجرانی - س. صارمی
قزاقان - ترجمه مهدی مجاب
سه پرسش - ترجمه پریسا خسروی سامانی، تجدید چاپ با ترجمه جمال میرخلف
هنر چیست؟ - ترجمه کاوه دهگان
خداوند حقیقت را می ‌بیند، امّا صبر می‌ کند - ترجمه پریسا خسروی سامانی، تجدید چاپ با نام جدید: (سرانجام حقیقت آشکار خواهد شد - ترجمه صادق سرابی.)
جوانی بربادرفته - ترجمه کامران ایراندوست
سونات کرویتزر (موسیقی مرگ) - ترجمه عبدالله شاه سیاه- با نام سونات کرویتسر در کتاب مرگ ایوان ایلیچ و داستانهای دیگر ( شامل سه داستان بابا سرگئی، مرگ ایوان ایلیچ و سونات کرویتسر) ترجمه کاظم انصاری انتشارات جامی
شیطان ترجمه پرویز نظامی و ترجمه سعید نفیسی و جعفر شریف در کتاب داستان‌های برگزیده یا شاهکارهای کوتاه انتشارات جامی
بیست و سه قصه ترجمه همایون صنعتی زاده انتشارات قطره
سرگیوس پیر (پدر سرژیو) - ترجمه امیرهوشنگ آذر و کاظم انصاری طبق شرح فوق
مرگ ایوان ایلیچ - ترحمه لاله بهنام و کاظم انصاری طبق شرح فوق
محکوم بیگناه - ترجمه احمد نیک آذر
ارباب و نوکر - ترجمه مهران محبوبی
حاجی مراد - ترجمه رشید ریاحی، چاپ قبلی با ترجمه حسین صادق‌اوغلی
عشق بی پایان - ترجمه حسین نوشین و گامایون
نامه‌های تولستوی - ترجمه مشفق همدانی
داستان‌ های سواستوپول- ترجمه پرویز نظامی
پولیکوشکا سیداحمد عقیلی انتشارات امیرکبیر
سعادت خانوادگی و داستانهای دیگر (شامل دو سوار و زمین نورد) ترجمه حسین تفرشیان و گامایون انتشارات جامی
دو سوار
زمین نورد ترجمه ابراهیم یونسی تحت عنوان داستان یک اسب انتشارات فردا

ادبیات درباره تولستوی

شرح مفصل احوال و آثار لئو تولستوی نویسنده نامدار روسیه- هانری تروایا - ترجمه غلامرضا سمیعی
فیلسوفان جنگ و صلح - و. ب. گالی - ترجمه محسن حکیمی
زندگی و افکار تولستوی - هنری گیفورد - ترجمه ابوتراب سهراب
تولستوی - اشتفان سوایگ - ترجمه ذبیح‌الله منصوری، تجدید چاپ با ترجمه محمدعلی کریمی
تولستوی - هنری گیفورد - ترجمه علی‌محمد حق‌شناس
زندگی‌نامه و برگزیده‌ های آثار تولستوی - هانری تراویا - ترجمه قاسم بذل جو
نگاهی تازه به جنگ و صلح - محمدرضا سرشار (رضا رهگذر)
لئو تولستوی - پاتریشیا گاردن - مترجم شهرنوش پارسی‌پور
زندگانی تولستوی - رومن رولان - ترجمه ناصر فکوهی، تجدید چاپ با ترجمه علی‌اصغر خبره‌زاده
مقالاتی درباره تولستوی - ولادیمیر ایلیچ لنین - ترجمه سپیدرودی