هر شب تنهایی ...

هر شب تنهایی با خدا راز و نیاز کردن

هر شب تنهایی ...

هر شب تنهایی با خدا راز و نیاز کردن

13- ادبیات / نیما یوشیج

«علی اسفندیاری» مشهور به «نیما یوشیج» شاعر معاصر ایرانی و بنیانگذار «شعرنو» فارسی، در تاریخ 21 آبان ماه سال 1274 هجری شمسی در دهکده یوش (استان مازندران) به دنیا آمد و در تاریخ 13 دی 1338 هجری شمسی در «شمیران» (تهران) درگذشت .

«نیما یوشیج» با مجموعه تأثیرگذار «افسانه» که مانیفست شعر نو فارسی بود، در فضای راکد شعر ایران انقلابی به پا کرد . نیما آگاهانه تمام بنیادها و ساختارهای شعر کهن فارسی را به چالش کشید . «شعر نو» عنوانی بود که خود نیما بر هنر خویش نهاده بود .

تمام جریان ‌های اصلی شعر معاصر فارسی، مدیون این انقلاب و تحولی هستند که نیما مبدع آن بود .

زندگی

نیما در روستای «یوش» از توابع بخش «بلده» شهرستان «نور» به دنیا آمد . پدرش «ابراهیم ‌خان اعظام‌السلطنه» متعلق به خانواده‌ای قدیمی مازندران بود و به کشاورزی و گله‌داری مشغول بود . پدر نیما زندگی روستایی، تیراندازی و اسب‌ سواری را به وی آموخت . نیما تا سن دوازده سالگی درزادگاهش روستای یوش و در دل طبیعت زندگی کرد .

دوازده ساله بود که به همراه خانواده تهران رفت و در مدرسه عالی «سن لویی» مشغول تحصیل شد . در مدرسه از بچه ها کناره گیری می‌ کرد و به گفته خود «نیما» با یکی از دوستانش مدام از مدرسه فرار می ‌کرد و پس از مدتی با تشویق یکی از معلم ‌هایش به نام «نظام وفا» به شعر گفتن مشغول گشت و در همان زمان با زبان فرانسه آشنایی یافت و شعر گفتن به سبک خراسانی را شروع کرد .

پس از پایان تحصیلات در مدرسه «سن ‌لویی»، نیما در وزارت دارایی مشغول کار شد، امّا پس از مدتی این کار را مطابق میل خود نیافت و آن را رها کرد .

فعالیت ‌های اجتماعی

دوران نوجوانی و جوانی نیما مصادف است با توفان های سهمگین سیاسی - اجتماعی در ایران نظیر انقلاب مشروطه و جنبش جنگل و تأسیس جمهوری سرخ گیلان، روح حساس نیما نمیتوانست از این توفان‌ های اجتماعی بی تأثیر بماند . نیما از نظر سیاسی تفکر چپگرایانه داشت، و با نشریه ایران سرخ یکی از نشریات حزب کمونیست ایران (دهه ۱۹۲۰) که برادرش لادبن سردبیر آن بود و در رشت چاپ و منتشر می شد، همکاری قلمی داشت . از جمله تصمیم گرفت به میرزا کوچک خان جنگلی بپیوندد و همراه با او بجنگد تا کشته شود . دیرتر، در دهه بیست خورشیدی در نخستین کنگره نویسندگان ایران عضو هیئت مدیره کنگره بود و اشعار وی در نشریات چپگرای این دوران منتشر می گردید .

تشکیل خانواده

در سال ۱۳۰۵ با «عالیه جهانگیر» ازدواج کرد تا به گفته خود از افکار پریشان رهایی یابد . درست یک ماه پس از ازدواج، پدرش درگذشت . در همین زمان چند شعر از او در کتابی با عنوان «خانواده سرباز» چاپ شد . وی که در این زمان به دلیل بی ‌کاری خانه ‌نشین شده بود، در تنهایی به سرودن شعر مشغول بود و به تحول در شعر فارسی می‌ اندیشید، امّا چیزی منتشر نمی‌کرد .

ترک تهران

در سال ۱۳۰۷ خورشیدی، محل کار «عالیه جهانگیر»، همسرِ نیما به آمل انتقال پیدا کرد، نیما نیز با او به این شهر رفت . یک سال بعد آنان به رشت رفتند . «عالیه» در اینجا مدیر مدرسه بود و نیما را سرزنش می ‌کرد که چرا درآمدی ندارد . او مدتی نیز در دبیرستان حکیم نظامی شهرستان آستارا واقع در مرز شوروی سابق به امر تدریس مشغول بود .

تغییر نام

«علی اسفندیاری» در سال ۱۳۰۰ خورشیدی نام خود را به «نیما» تغییر داد، نیما نام یکی از اسپهبدان تبرستان بود و به معنی کمان بزرگ است . او با همین نام، شعرهای خود را امضاء می ‌کرد . در نخستین سال‌ های صدور شناسنامه، نام وی «نیماخان یوشیج» ثبت شده است .

آغاز شاعری

نیما در سال ۱۳۰۰ منظومه «قصه رنگ پریده» را که یک سال پیش سروده بود، در هفته‌ نامه قرن بیستم میرزاده عشقی به چاپ رساند . این منظومه مخالفت بسیاری از شاعران سنتی و پیرو سبک قدیم مانند ملک الشعرای بهار و مهدی حمیدی شیرازی را برانگیخت . شاعران سنتی به مسخره و آزار وی دست زدند .

نیما پس از مدتی، به تدریس در مدرسه‌ های مختلف از جمله مدرسه عالی صنعتی تهران و همکاری با روزنامه ‌هایی چون مجله موسیقی و مجله کویر پرداخت .

آثار نیما

منظومه «قصه رنگ پریده»، درحقیقت نخستین اثر منظوم نیمایی است که در قالب مثنوی (بحر هزج مسدس) سروده شده است . شاعر در این اثر زندگی خود را روایت کرده است و از خلال آن به مفاسد اجتماعی پرداخته است . بخش نخست این کار در قرن بیستم چاپ شده بود . سپس «افسانه» را سرود که در آن روحی رمانتیک حاکم است و به عشق نیز نیما نگاهی دیگرگونه دارد و عشق عارفانه را ردّ می ‌کند،

نیما در این آثار و اشعاری نظیر «خروس و روباه»، «چشمه و بز ملاحسن مسئله ‌گو»، افکاری اجتماعی را بیان می‌ کند، امّا قالب اشعار قدیمی است . مشخص است که وی مشق شاعری می‌ کند و هنوز راه خود را پیدا نکرده است . با این حال انتشار «افسانه» دنیای ادبیات آن زمان را برآشفت . «ای شب» نیز در هفته ‌نامه «نوبهار» محمدتقی بهار چاپ شد و جنجالی برانگیخت .

زندگی شخصی

نیمایوشیج در جوانی عاشق دختری شد، اما به دلیل اختلاف مذهبی نتوانست با وی ازدواج کند . پس از این شکست، او عاشق دختری روستایی به نام صفورا شد و می‌ خواست با او ازدواج کند، امّا دختر حاضر نشد به شهر بیاید، بنابراین عشق دوم نیز سرانجام خوبی نیافت .

سرانجام نیما، در ۶ اردیبهشت ۱۳۰۵ خورشیدی ازدواج کرد . همسر وی عالیه جهانگیر فرزند میرزا اسماعیل شیرازی و خواهرزاده نویسنده نامدار «میرزا جهانگیر صوراسرافیل» بود . حاصل این ازدواج که تا پایان عمر دوام یافت، فرزند پسری بود به نام «شراگیم» که اکنون در آمریکا زندگی می‌ کند . «شراگیم» در سال ۱۳۲۴ خورشیدی به دنیا آمد .

خانه نیما

خانه نیما یوشیج واقع در یوش، بنایی است که قدمت آن به دوره قاجار می ‌رسد . این بنا به شماره ۱۸۰۲ از سوی سازمان میراث‌ فرهنگی به عنوان اثر ملّی ثبت شده است و حفاظت می ‌شود . بازدید از خانه نیما برای عموم آزاد است .

مرگ

نیما در ۱۳ دی ۱۳۳۸ درگذشت و در امامزاده عبدالله تهران به خاک سپرده شد، سپس در سال ۱۳۷۲ خورشیدی بنا به وصیت وی پیکر او را به خانه‌اش در یوش منتقل کردند . مزار او در کنار مزار خواهرش، بهجت‌الزمان اسفندیاری (درگذشته به تاریخ ۸ خرداد ۱۳۸۶) و مزار سیروس طاهباز در میان حیاط جای گرفته است .

کتاب‌شناسی

اشعار

قصه رنگ پریده
منظومه نیما
خانواده سرباز
ای شب
افسانه
مانلی
افسانه و رباعیات
ماخ اولا
شعر من
شهر شب و شهر صبح
ناقوس قلم انداز
فریادهای دیگر و عنکبوت رنگ
آب در خوابگه مورچگان
مانلی و خانه سریویلی
مرقد آقا (داستان)
کندوهای شکسته (داستان)
آهو و پرنده‌ها (شعر و قصه برای کودکان)
توکایی در قفس (شعر و قصه برای کودکان)

آب در خوابگاه دختران

آثار تحقیقی، نامه‌ها و یادداشت‌ها

آثاری که در کتاب «نیما یوشیج، دربارۀ هنر و شعر و شاعری با گردآوری سیروس طاهباز» انتشار یافته :

ارزش احساسات در زندگی هنرپیشگان
تعریف و تبصره
حرف ‌های همسایه
مقدمه خانواده سرباز
نامه به شین پرتو
مقدمۀ «آخرین نبرد» شعرهای اسماعیل شاهرودی «آینده»
یادداشت برای مجموعه شعر منوچهر شیبانی
شعر چیست؟
از یک مقدمه
یک مصاحبه
درباره جعفرخان از فرنگ آمده
یک دیدار

سایر آثار :

دنیا خانه من است
نامه‌های نیما به همسرش - عالیه جهانگیر
کشتی توفان
مجموعه کامل اشعار(تدوین توسط سیروس طاهباز)

آثار درباره نیما

مهدی اخوان ثالث، بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج
مهدی اخوان ثالث، عطا و لقای نیما یوشیج
شاپور جورکش، بوطیقای شعر نو
بهمن شارق، نیما و شعر فارسی، بررسی و نقد آثار نیما یوشیج
حسین صمدی، کتابشناسی نیما
سیروس طاهباز و محمدرضا لاهوتی، یادمان نیما یوشیج
محمد عبدعلی، فرهنگ واژگان و ترکیبات اشعار نیما یوشیج
محمود فلکی، نگاهی به شعر نیما
حمید حسنی، موسیقی شعر نیما (تحقیقی در اوزان و قالب‌های شعریِ نیمایوشیج)
سیروس طاهباز،کماندار بزرگ کوهساران: زندگی و شعر نیما یوشیج
محمد حقوقی، نیما یوشیج: شعر نیما یوشیج از آغاز تا امروز، شعرهای برگزیده تفسیر و تحلیل موفق‌ ترین شعرها
سعید حمیدیان،داستان دگردیسی: روند دگر گونیهای شعر نیما یوشیج
سیاوش کسرایی، در هوای مرغ آمین: نقدها، گفت و گوها و داستان ها
محمدعلی شهرستانی، عمارت دیگر (معنی شعر نیما) در پنج بخش
تقی پورنامداریان، خانه‌ام ابری است: شعر نیما از سنت تا تجدد
امید طبیب زاده، نگاهی به شعر نیما یوشیج: بحثی در چگونگی پیدایش نظام‌های شعری، انتشارات نیلوفر
مسعود بیزارگیتی، نیما، پاسخی به ضرورتی تاریخی